Wstęp – jak to prawidłowo, to przecież oczywiste
Nieoczywisty sposób wyceny Wycena rachunku inwestycyjnego wydaje się na pierwszy rzut oka dość oczywista. Wystarczy przemnożyć liczbę posiadanych aktywów przez ich aktualną cenę jednostkową, odjąć ewentualne koszty transakcyjne czy prowizje, które trzeba by zapłacić przy sprzedaży, a następnie uwzględnić podatek. W efekcie otrzymujemy wycenę rachunku, bo przecież po sprzedaży aktywów tyle gotówki powinno wpłynąć na konto.
Problem w tym, że praktycznie nikt nie dokonuje wyceny w ten sposób. Większość inwestorów przyjmuje wartość widoczną na rachunku jako jego rzeczywistą wycenę. To poważny błąd, który może prowadzić do realizacji stratnych transakcji. W takich przypadkach, bazując na "naiwnej" wycenie, może się wydawać, że osiągamy zysk, choć w rzeczywistości przynosimy sobie stratę.
Dlatego zawsze, gdy wyceniasz swój rachunek inwestycyjny, pamiętaj, aby uwzględnić koszty transakcyjne, prowizje oraz podatek, który trzeba będzie zapłacić przy sprzedaży aktywów.
Warto dodać jedną istotną uwagę – jeśli planujesz zerwać umowę IKE, IKZE, PPE lub PPK, musisz uwzględnić w wycenie efekty podatkowe wynikające z takiego ruchu. W całym artykule zakładam jednak, że inwestor będzie trzymał te konta do emerytury, korzystając ze wszystkich przysługujących im preferencji podatkowych.
Nieoczywisty sposób liczenia stopy zwrotu Obliczanie stopy zwrotu z portfela to już „wyższa matematyka”, którą mało kto wykonuje poprawnie. Najczęściej prezentuje się roczne stopy zwrotu, pomijając lub nie uwzględniając wpływów dodatkowych do portfela. Przyjrzyjmy się prostemu przykładowi:
1 stycznia wartość rachunku wynosi 100 zł. Dokładnie w połowie roku, 1 lipca, dokonujesz wpłaty 100 zł, a 1 stycznia następnego roku wycena rachunku wynosi 300 zł. Jaka jest roczna stopa zwrotu?
Jeśli od razu pomyślałeś: „Bez Excela i funkcji XIRR to się nie da”, to gratuluję – to jedyna poprawna odpowiedź. No, chyba że masz „Excela w głowie” i potrafisz obliczyć XIRR w pamięci – wtedy czapki z głów! W każdym razie poprawny wynik to około 69%.
Co oznacza XIRR? XIRR (ang. Extended Internal Rate of Return) odpowiada na pytanie: jaka roczna stopa zwrotu wyrażona w procentach pozwoliłaby osiągnąć finalną wartość portfela, uwzględniając dokładne terminy wpłat? W naszym przykładzie funkcja XIRR oblicza, jaką stopę zwrotu uzyskały pierwotne 100 zł (pracujące przez cały rok) oraz dodatkowe 100 zł (pracujące przez pół roku), aby łącznie dały wynik 300 zł na koniec roku.
XIRR uwzględnia dokładną liczbę dni, przez które dane środki były zainwestowane w stosunku do całego roku. Jest to niezwykle ważne, ponieważ stopa zwrotu powinna brać pod uwagę zarówno wynik inwestycji, jak i czas, przez jaki środki pracowały na ten wynik.
Ciekawostka: XIRR w Excelu jest na tyle precyzyjna, że uwzględnia różnicę między rokiem przestępnym a zwykłym. Dla roku przestępnego stopa zwrotu wyniesie 69,34%, natomiast dla zwykłego – 69,52%.
Dodatkowe wyzwania pojawiają się przy uwzględnianiu rachunków takich jak IKZE, PPE czy PPK, gdzie część środków pochodzi od pracodawcy, państwa lub zwrotu podatku (w przypadku IKZE). Czy należy to uwzględniać w wycenie i obliczeniach stopy zwrotu? Jak to zrobić poprawnie? To dobre pytania, a odpowiedź znajdziesz w dalszej części artykułu.
IKE – Indywidualne Konto Emerytalne
Wycena konta IKE jest stosunkowo prosta, pod warunkiem, że zakładamy trzymanie środków na tym koncie aż do emerytury. W takim przypadku nie uwzględniamy podatku od zysków kapitałowych, ponieważ korzystamy z ulgi podatkowej, jaką zapewnia IKE. Warto jednak pamiętać o uwzględnieniu prowizji oraz innych kosztów transakcyjnych, które mogą wystąpić przy sprzedaży aktywów na emeryturze.
Stopa zwrotu z IKE również jest łatwa do obliczenia. Wiemy dokładnie, kiedy i w jakiej kwocie wpłaciliśmy środki na konto, oraz jaka jest wycena rachunku na dzień analizy. Na tej podstawie możemy obliczyć XIRR w standardowy sposób, co daje nam miarodajną roczną stopę zwrotu.
IKZE – Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego
Wycena konta IKZE powinna uwzględniać 10% podatku, który zostanie naliczony od wypłacanych środków na emeryturze. Podatek ten należy obliczyć na podstawie wartości konta po uwzględnieniu kosztów transakcyjnych oraz prowizji związanych ze sprzedażą aktywów.
Stopa zwrotu z IKZE musi uwzględniać nie tylko wpłaty i wartość konta, ale także wszystkie efekty podatkowe związane z tym rachunkiem, zarówno na etapie wpłat, jak i wypłat. Pomijanie któregoś z tych elementów skutkowałoby zafałszowanym obrazem rzeczywistości. Przykładowo, wpłata w czerwcu 2025 r. na IKZE w pełnej kwocie rocznego limitu (10 407,60 zł) przynosi zwrot podatku lub zmniejszenie podatku do zapłaty na wiosnę 2026 r.
Wysokość zwrotu podatkowego zależy od indywidualnej sytuacji podatnika. Jeśli cały dochód wpada w drugi próg podatkowy (32%), zwrot wyniesie 3330,43 zł. Jeżeli natomiast całość dochodu opodatkowana jest według stawki 12%, zwrot wyniesie 1248,91 zł. W przypadku innych sytuacji, takich jak dochody tuż nad drugim progiem podatkowym, rozliczanie podatku liniowego, opłata solidarnościowa czy niski dochód, w którym istotną rolę odgrywa kwota wolna od podatku, faktyczna oszczędność podatkowa będzie różna.
Aby dokładnie obliczyć korzyść podatkową w swojej indywidualnej sytuacji, warto przygotować dwie wersje deklaracji PIT: jedną z uwzględnieniem wpłat na IKZE (w polu PIT-0), a drugą bez tych wpłat. Różnica między podatkiem do zapłaty lub zwrotem z obu wersji to rzeczywista oszczędność podatkowa wynikająca z IKZE.
Podczas liczenia stopy zwrotu dla IKZE tę oszczędność podatkową należy uwzględnić w momencie otrzymania zwrotu podatku za dany rok lub w dniu zapłaty ewentualnej dopłaty do podatku.
PPK – Pracownicze Plany Kapitałowe
Wycena konta PPK jest stosunkowo prosta. Zakładamy, że konto trzymamy do emerytury, więc nie uwzględniamy podatku od zysków kapitałowych. Uwzględniamy jedynie prowizje lub inne koszty transakcyjne przy sprzedaży aktywów na emeryturze, które w przypadku PPK powinny być zerowe.
Do wyceny należy uwzględnić wszystkie wpłaty, zarówno te pochodzące od pracownika, jak i od pracodawcy oraz państwa.
Stopa zwrotu z PPK musi uwzględniać specyfikę wpłat: dopłaty państwa są darmowe (koszt wynosi 0 zł), natomiast dopłaty ze strony pracodawcy wiążą się z koniecznością opłacenia podatku przez pracownika. Podatek ten uwzględnia pracodawca, naliczając go przy obliczaniu pensji brutto na netto.
Przykład: Przy założeniu, że pensja brutto wynosi 10 000 zł:
- Bez PPK pensja netto wynosi 7 147,39 zł.
- Po uwzględnieniu PPK (standardowo 1,5% składki pracodawcy i 2% składki pracownika):
- Pensja netto to 6 929,39 zł.
- Pracownik wpłaca 200 zł (2% swojej pensji brutto) na PPK.
- Pracodawca wpłaca 150 zł (1,5% pensji brutto) na PPK, ale od tej kwoty pracownik musi zapłacić podatek w wysokości 18 zł.
- Faktyczny koszt ponoszony przez pracownika wynosi: 200 zł (wpłata własna) + 18 zł (podatek od wpłaty pracodawcy) = 218 zł.
W obliczaniu stopy zwrotu uwzględniamy więc wyłącznie środki faktycznie zainwestowane przez pracownika, czyli 218 zł w powyższym przykładzie.
Dla porównania, można również obliczyć stopę zwrotu, przyjmując jako wpłatę pełną kwotę wszystkich wpłat (pracownika, pracodawcy i państwa). Taka kalkulacja pokazuje, jaką stopę zwrotu generuje fundusz inwestycyjny, w który inwestowane są środki PPK. Analiza tej wartości jest istotna, ponieważ pozwala ocenić efektywność zarządzania funduszem.
PPE – Pracowniczy Program Emerytalny
Wycena konta PPE jest prosta. Zakładamy, że konto trzymamy do emerytury, więc nie uwzględniamy podatku od zysków kapitałowych. Uwzględniamy jedynie prowizje lub inne koszty transakcyjne przy sprzedaży aktywów na emeryturze, które w przypadku PPE powinny wynosić 0 zł.
Do wyceny należy uwzględnić wszystkie wpłaty, zarówno te pochodzące od pracownika, jak i od pracodawcy.
Stopa zwrotu z PPE musi uwzględniać specyfikę dopłat: część składki pracodawcy wiąże się z koniecznością opłacenia podatku przez pracownika. Podatek ten oblicza pracodawca przy przeliczaniu pensji brutto na netto.
Przykład: Przy pensji brutto wynoszącej 10 000 zł:
- Bez PPE pensja netto wynosi 7 147,39 zł.
- Po uwzględnieniu PPE (standardowo 3,5% składki pracodawcy i 0% składki pracownika):
- Pensja netto wynosi 7 105,39 zł.
- Pracownik nie wpłaca nic na PPE, ale pracodawca wpłaca 350 zł na PPE.
- Pracownik musi zapłacić podatek w wysokości 42 zł od wpłaty pracodawcy.
Faktyczny koszt ponoszony przez pracownika wynosi tylko:
- 42 zł (podatek od wpłaty pracodawcy).
W obliczaniu stopy zwrotu należy uwzględnić tylko faktycznie zainwestowane przez pracownika środki, czyli 42 zł w powyższym przykładzie.
Dla pełnej analizy, można również obliczyć stopę zwrotu, przyjmując jako wpłatę pełną kwotę wszystkich wpłat (pracownika, pracodawcy). Taka kalkulacja pokazuje, jaką stopę zwrotu generuje fundusz inwestycyjny, w który inwestowane są środki PPE. Tego typu obliczenia mogą być przydatne, aby ocenić skuteczność funduszu inwestycyjnego, w którym środki są lokowane.